De bijeenkomst werd georganiseerd door TwynstraGudde Interim Management & Executive Search dat vorig jaar een nieuw netwerk voor toezichthouders startte. Met elkaar ontwikkelen we kennis en inzichten over de rol van toezichthouder in deze nieuwe wereld van de grote transities.
Oordeel uitstellen
In Raden van Toezicht komen steeds vaker morele en ethische vragen aan bod. Waar het toezicht vroeger vooral draaide om cijfers en financiën, gaat het nu veel meer over zachtere aspecten. Denk aan onderwerpen als: de kwaliteit van zorg of onderwijs, een veilige en prettige werkomgeving, goed personeelsbeleid en digitale veiligheid en privacy. Deze thema’s zijn vaak complex en raken aan persoonlijke waarden en gevoelens. Ze kunnen leiden tot twijfel, ongemak of vragen over vertrouwelijkheid. Daarom is het belangrijk dat toezichthouders niet te snel een oordeel vellen. Ze moeten de tijd nemen om goed na te denken, verschillende perspectieven te overwegen en hun standpunt zorgvuldig te onderbouwen.
In algemene zin zien we steeds meer voorbeelden van mogelijke dilemma’s die een waardeafweging kunnen veroorzaken:
- Toezicht gaat om de maatschappelijke opgave en niet langer (alleen) om de continuïteit van de organisatie.
Wat doe je als een besluit goed is voor de organisatie, maar mogelijk schadelijk voor de bredere samenleving? Bijvoorbeeld: een fusie die financieel aantrekkelijk is, maar leidt tot minder toegankelijkheid van zorg in een regio. - Toezicht is voorbij de horizon durven en kunnen kijken; ook voorbij trends en bekende thema’s.
Hoe ga je om met signalen over toekomstige risico’s die nog niet concreet zijn? Denk aan ethische vragen rondom het gebruik van AI in leerlingvolgsystemen of zorgrobots: het is legaal, maar is het ook wenselijk?
Moreel Beraad
Een Moreel Beraad is bij uitstek een geschikte methode om (dit soort) morele dilemma’s te onderzoeken. In een veilige omgeving geven deelnemers expliciet aan wat bij hen leeft, waardoor hun persoonlijke waarden, normen, perspectieven en prioriteiten duidelijk worden. Eerst legt één van de deelnemers een dilemma op tafel, waarna de anderen verhelderende vragen stellen. Zo leven ze zich in het dilemma in. Vervolgens inventariseert de groep wat de waarden en normen van alle betrokkenen zijn. Ze vergelijken die perspectieven en kijken naar verschillen en overeenkomsten. Na dit onderdeel maken de deelnemers een afweging. Iedereen beantwoordt voor zichzelf de morele vraag: ‘Ik denk dat X moreel juiste is op basis van waarde/norm Y’.
Alle bijdragen zijn gelijk en deelnemers staan open voor verschillende visies. Dat is ook meteen de charme van de methode. Ze maakt niet alleen het ‘enerzijds’ scherp, maar ook het ‘anderzijds’, inclusief beelden hoe met de nadelige kant om te gaan. Door het over ieders persoonlijke waarden, afwegingen en argumenten te hebben, ontstaat een verdiepend gesprek. Dat hoeft niet per se te leiden tot consensus, maar geeft wel verdieping en handvatten om in de praktijk om te gaan met het dilemma.
Diepere discussie over normen en waarden
Een Moreel Beraad vraagt geduld en het abstracte niveau van waarden en normen voelt soms als een tijdsintensieve omweg naar een oplossing. De netwerkbijeenkomst was bedoeld om zelf te ervaren hoe dat daadwerkelijk werkt. In groepjes werden morele dilemma’s besproken die door enkele toezichthouders waren ingebracht. De gesprekken werden begeleid door adviseurs van Twynstra Gudde, die zijn opgeleid in de methodiek van het Moreel Beraad. Ze stimuleerden de deelnemers om hun waarden te benoemen en hun oordeel uit te stellen. Duidelijk werd dat mensen vanuit dezelfde waarden toch verschillende normen kunnen halen. Ook al delen mensen dezelfde waarden, ze kunnen toch andere keuzes maken. Door die te bespreken, ontstond een diepere discussie in plaats van een uitwisseling van standpunten.
Reflectie in de praktijk: wat toezichthouders leerden van het Moreel Beraad
De bijeenkomst leerde de toezichthouders om in de dagelijkse praktijk nog alerter te zijn of een onderwerp zich leent voor een Moreel Beraad. Oefenen met een Moreel Beraad maakte dat tastbaar, zo concludeerden de deelnemers. Vooral de systematische aanpak en het uitgestelde oordeel, en niet meteen oplossingen vinden, blijken waardevolle leiderschapskwaliteiten. De toezichthouders waren dan ook enthousiast. Voor sommigen was de methode bekend, en fijn om mee te oefenen, voor sommigen was het een positieve verrassing. Samen expliciet teruggaan naar de waarden, de verschillen tussen die waarden en dat bespreekbaar maken: dat was voor iedereen de grootste winst.
Meer weten?
Ook benieuwd wat een Moreel Beraad voor jouw raad van toezicht kan betekenen? Vul dan onderstaand formulier in en een van onze Moreel Beraad trainers neemt op korte termijn contact met je op. Voor meer informatie over het netwerk Toekomstbestendig toezichthouden kun je terecht bij Dick Webbink of Liesbeth Kronshorst.
