Blog Visie eerstelijnszorg: elke regio moet haar eigen unieke pad volgen

De ontwikkeling van een regionaal eerstelijnssamenwerkingsverband (RESV) is één van de urgente thema’s in de eerstelijn. De visie Eerstelijnszorg 2030 beschrijft wat de taken van een RESV zouden moeten zijn, maar laat op de vraag ‘hoe dit te organiseren’ veel ruimte voor lokale en regionale invulling. In dit blog vertellen drie bestuurders van eerstelijnsorganisaties (Dokterszorg Friesland, Amstelland Zorg en RegiozorgNU) hoe ze denken over de ontwikkeling naar een RESV en wat daarin met name van huisartsenorganisaties wordt verwacht.

Toegevoegd door Marenthe Wolffensperger op 20 mei 2025

Martijn van der Werff is lid van de Raad van Bestuur van Dokterszorg Friesland, de regionale huisartsenorganisatie van Friesland. De RHO heeft provinciale dekking en vertegenwoordigt zo’n 300 huisartsen. Dokterszorg Friesland ondersteunt huisartsen bij ANW-zorg, praktijkmanagement, kwaliteit en nascholing en ketenzorg.

Jacomien de Jong is bestuurder bij Amstelland Zorg en directeur van de Huisartsen Coöperatie Amstelland. Amstelland Zorg is de regionale eerstelijnsorganisatie in Amstelland, dat zijn de gemeenten Amstelveen, Uithoorn, Aalsmeer en Ouderkerk. Amstelland Zorg is een multidisciplinaire organisatie voor huisartsen, fysiotherapeuten en apothekers. Amstelland Zorg ondersteunt bij samenwerking, innovatie en digitalisering en het anders organiseren van eerstelijnszorg.

Sam Siemssen is directeur-bestuurder van RegiozorgNU. RegiozorgNU is de regionale huisartsenorganisatie van Noord-West Utrecht, namelijk Utrecht-West, Montfoort, Woerden, Stichtse Vecht en de Ronde Venen. RegioZorgNU ondersteunt zo’n 150 huisartsen via multidisciplinaire wijksamenwerkingsverbanden, ketenzorg, ANW zorg en biedt praktijkondersteuning.

De drie onderstrepen het belang van samenwerking en hoe essentieel het is om verder te bouwen vanuit dat wat er al is. ‘Dat we meer met andere disciplines moeten samenwerken, is een goede ontwikkeling. De manier waarop hangt erg af van de historie in de regio, de huidige organisatiegraad en de preferente zorgverzekeraar. Elke organisatie en regio moet haar eigen pad bewandelen.’

Wat is de betekenis van deze regionale verschillen voor de ontwikkeling naar een RESV?

Sam Siemssen: Regionaal zijn er verschillen in cultuur, dynamiek en hoe zorgverleners zijn georganiseerd. Sommige verzekeraars hebben al vroeg gestuurd op multidisciplinaire organisaties, terwijl andere regio’s historisch gezien monodisciplinair zijn georganiseerd. Martijn van der Werff: Dokterszorg Friesland is een klassieke monodisciplinaire huisartsenorganisatie. Historie gaat over de geschiedenis van de eigen organisatie, maar ook over of en hoe in de regio al wordt samengewerkt.

Samenwerking heeft niet altijd een rationele basis. Sommige mensen zaten bij elkaar op school en hebben toen al besloten dat ze wel of niet met iemand wilden knikkeren. Jacomien de Jong: Dat is herkenbaar. Je ziet ook verschillen tussen grote steden en de gebieden daaromheen. Amsterdam is heel anders dan bijvoorbeeld de bollenstreek of Haarlem. Amstelland Zorg werkt al multidisciplinair. Van oudsher hebben we veel geïnvesteerd in samenwerking en innovatie. In onze regio heeft dat gezorgd voor een dynamiek met grote onderlinge openheid, en daarmee al een fijne basis voor verdere samenwerking. Die openheid werkt weer door in alle verbonden monodisciplines.

Welke rol zie je voor je eigen organisatie?

Martijn van der Werff: De kracht van de RHO zit in de ervaring met monodisciplinair organiseren. We kunnen andere monodisciplines met goede voorbeelden helpen hun organisatiegraad te verhogen. Het is logisch dat de RHO daarin een rol speelt. Maar er moet geen beeld ontstaan van ‘we gaan jullie wel even helpen’. Je moet positie zoeken en de temperatuur van het badwater aanvoelen, anders zet je stappen terug. Sam Siemssen: Op een gegeven moment moeten grote stappen vooruit worden gezet. Op veel plekken zitten organisaties echter in de wachtmodus, ook de verzekeraars. Zij wachten op landelijk beleid voor wat precies via een RESV wordt ingekocht.

Hoe komt de beweging naar een RESV op gang?

Jacomien de Jong: De beweging naar een RESV komt op gang door een brede dialoog te voeren zowel regionaal als in de wijken, met respect voor wat er al is en goed werkt. Sluit aan bij bestaande structuren. Denk aan de regionale overlegtafels waar we nu al gezamenlijke afspraken maken over de domeinen heen. Ontwikkelingen moeten het liefst ecologisch gaan. In een samenwerking zijn mensen gelijk, maar afhankelijk van het onderwerp niet altijd gelijkwaardig. Dat betekent dat samenwerking ook kan inhouden dat je ergens níet over gaat, omdat er in een bepaalde kwestie partijen zijn met meer verantwoordelijkheid of financiële inbreng.

Sam Siemssen: Ik geloof erg in wijkgerichte zorg en een opgavegerichte aanpak. Het is straks aan de RESV om goede afspraken in de wijk te faciliteren en mensen te leveren die veranderingen in de wijk kunnen begeleiden. Opgavegericht werken vereist dat de wijkmanagers van onze eerstelijns wijksamenwerkingsverbanden verbinden, faciliteren, aanjagen en structuur aanbrengen. Dus zijn wijkmanagers nodig die ervaring hebben met verandermanagement. Het helpt dat veel wijkmanagers geen zzp’er meer zijn, maar in loondienst zijn gekomen. Dat biedt meer mogelijkheden om eendrachtig te opereren.

‘Dat we meer met andere disciplines moeten samenwerken, is een goede ontwikkeling. De manier waarop hangt erg af van de historie in de regio, de huidige organisatiegraad en de preferente zorgverzekeraar.’

Welke prioriteiten zijn nodig?

Martijn van der Werff: Zorgverzekeraars kunnen een sturende factor zijn in de vormgeving van de regionale samenwerkingen en wijkgerichte initiatieven. Het beleid van een zorgverzekeraar – gesteund door bekostiging – kan er voor zorgen dat partijen die eerder niet in beweging kwamen dat dan wel gaan doen. En laat de voor de professionals logische grenzen leidend zijn, creëer geen kunstmatige regio’s. Te vaak wordt vertrouwd op de maakbaarheid van de samenleving. Dan wordt op landelijke schaal bedacht hoe de wereld eruit moet komen te zien, maar dat gaat voorbij aan wat professionals belangrijk vinden en hoe zij lokaal gewend zijn te werken.

Jacomien de Jong: Dus sluit aan bij bestaande structuren. Denk aan de regionale overlegtafels waar je al gewend bent afspraken te maken. De vorm is daaraan ondergeschikt, alhoewel vorm wel een rol speelt. Geld is namelijk een richtinggevende factor, en voor contractering met zorgverzekeraars is al gauw één organisatie nodig. Martijn van de Werff: dat klopt, zorgverzekeraars werken graag met één point of contract. Maar dat er sprake zou móeten zijn van een juridisch samenwerkingsverband is inmiddels bijna een selffulfilling prophecy. De eerste versie van de visie Eerstelijnszorg 2030 ging uit van een juridisch samenwerkingsverband. Dat is nu geen vereiste meer, maar er wordt toch nog veel over gesproken. Sam Siemssen: Alles begint bij het verhaal. De inhoud - en niet de structuur of belangen - moet leidend zijn. Ga aan de slag met wat er al is en maak goede samenwerkingsafspraken. Met wijkgerichte zorg en een opgavegerichte aanpak kunnen we de eerstelijnszorg toegankelijk houden.

Nadruk op lokale situatie en samenwerking

De ontwikkeling van een RESV is een belangrijk onderwerp in de eerstelijn, waarin lokale en regionale invullingen van cruciaal belang zijn. De bestuurders benadrukken het belang van samenwerking tussen verschillende zorgdisciplines, waarbij elke regio een eigen pad moet volgen, afhankelijk van de historische context, cultuur en bestaande structuren. Het opbouwen van vertrouwen, het betrekken van de juiste mensen en het faciliteren van wijkgerichte zorg is essentieel voor het succes van een RESV. Flexibiliteit, waarbij verhaal en inhoud van samenwerking voorop staan, in plaats van een vastomlijnde structuur. Zorgverzekeraars spelen hierbij een sturende rol, maar de nadruk moet liggen op de lokale situatie en de bestaande samenwerking.

Het verhaal van de drie bestuurders onderstreept ook de complexiteit van de RESV. Er is een stevige ambitie, die ook een stevige basis nodig heeft om te slagen. De partijen die dit samen moeten doen bevinden zich in verschillende stadia van organiseren en hebben vaak nog geen collectieve identiteit. Het vraagt daarom stevig leiderschap om stappen te zetten. Deze leider moet zichtbaar zijn, verbinden en mobiliseren. Het vraagt ook een wendbare leider: iemand die zowel oog heeft voor de harde kant van organiseren, als voor relaties en vertrouwen. Iemand die ook ongemakken – met tact – durft aan te gaan. Een verandering kost bovendien tijd en moet je zorgvuldig vormgeven.

Resultaat door open dialoog

De volgende stappen in deze beweging bepalen hoe snel en effectief een RESV tot stand komt. Door een open dialoog, zoals tussen deze drie bestuurders, levert een RESV uiteindelijk het gewenste resultaat op: duurzame, toekomstbestendige eerstelijnszorg in elke regio. In de volgende blogs gaan we daarom in op hoe je de beweging naar een RESV vanuit principes van netwerkleiderschap en de veranderkunde laat slagen.