Interview Facility & Workplace Management marktonderzoek 2025 Bouwen aan de werkomgeving van morgen: duurzaam en mensgericht

‘Een toekomstbestendige werkomgeving heeft alles te maken met duurzaamheid,’ stelt Theo van der Voordt, emeritus universitair hoofddocent in Corporate Real Estate & Facility Management (CREFM) aan de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft. ‘In de 3 P’s People, Planet en Profit zit ook durability verwerkt. We moeten ervoor zorgen dat een gebouw of omgeving lang mee kan voor toekomstige generaties. Toekomstbestendig bouwen is anticiperen op andere functies.’

Toegevoegd door Froukje Terpstra op 26 juni 2025

De directie Campus Real Estate & Facility Management (CREFM) ontwikkelt en beheert het vastgoed en de terreinen van de TU Delft. Denk aan collegezalen, werkplekken, studieplekken, labs, infrastructuur en (semi)publieke ruimten. Collega’s van de faculteit Bouwkunde denken ook veel na over dit soort onderwerpen. Van der Voordt was tevens senior onderzoeker bij het kenniscentrum Center for People and Buildings, met een focus op het gebruik en beleving van werkomgevingen.

Bouwen aan de werkomgeving van morgen: duurzaam en mensgericht

Zorg voor aanpasbaarheid van het gebouw

Een toekomstbestendige werkomgeving gaat lang mee. ‘De term die bij me opkomt, is flexibiliteit. Technisch bijvoorbeeld door het loskoppelen van drager, inbouw en installaties, ruimtelijk-functioneel bijvoorbeeld door een herverkavelbare indeling. Als je daarover in de ontwerpfase nadenkt, voorkom je later dure ingrepen. Ontwerpers richten zich nog vaak op het gebouw tot de oplevering. Maar daarna volgt een lange fase van gebruik en beheer. Zorg dus voor aanpasbaarheid van het gebouw. Denk aan een woonkantoor, dat na de kantoorfunctie kan worden hergebruikt voor woningen. Ook het later kunnen uitbreiden van gebouwen (horizontaal, of verticaal door optoppen) maakt de gebouwde omgeving toekomstbestendiger.’

Dierbaar is duurzaam

Collega Hans de Jonge sprak vaak over ‘dierbaar is duurzaam’, tevens de titel van het Liber Amicorum dat hem bij zijn afscheid is aangeboden. ‘Gebouwen waar mensen van houden en met een uitgesproken identiteit worden omarmd. Maar sla daar niet in door. Bij een sterk aan één bedrijf gebonden uitstraling kan het lastig zijn om hier later een andere gebruiker voor te vinden. Toch hoeven bijzondere architectuur en flexibiliteit niet te knellen. Het torentje van Schoof bijvoorbeeld zal niet gauw gesloopt worden. Ook dat is duurzaamheid. Je bouwt voor de gebruiker en die moet er uiteindelijk gelukkig mee zijn.’

Maak projectontwikkeling ‘business and people oriented’

Samen met Jan Gerard Hoendervanger en Jaap Wijnja voegde Van der Voordt een stap toe aan de vijf stappen van Michael Joroff in de volwassen wording van Corporate Real Estate Management: ‘business and people oriented’. ‘Daarmee adviseren we om een gebouw af te stemmen op de organisatie én de individuele belangen en behoeften van medewerkers, bezoekers, andere stakeholders, en de maatschappij. Ondanks veel gemeenschappelijke kenmerken is Iedereen uniek. De één is introvert, de ander extravert. De één is groepsgericht, de ander individueel gericht. Met kennis uit omgevingspsychologie kunnen we hierop inspelen, bijvoorbeeld door gebruik van geur, kleur en activity based working. Dit laatste past perfect bij hybride werken. Doordat je plekken deelt, heb je minder ruimte nodig. Maar 40% minder werkplekken is niet gelijk aan 40% minder vierkante meter kantoorruimte. Je levert namelijk niet in op lounge plekken en andere gemeenschappelijke ruimten’.

'In de 3 P’s People, Planet en Profit zit ook durability verwerkt. We moeten ervoor zorgen dat een gebouw of omgeving lang mee kan voor toekomstige generaties. Toekomstbestendig bouwen is anticiperen op andere functies.’

Theo van der Voordt, emeritus universitair hoofddocent in CREFM aan de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft

Mensen zijn gehecht aan een eigen werkplek

Van der Voordt kent gebouwprojecten die vooral kostengedreven waren. ‘Door werkplekken te delen, werden vierkante meters en dus geld bespaard. Maar medewerkers hadden het idee dat iets van ze werd afgepakt, ze waren gehecht aan hun eigen plek. Het is niet verstandig als je daar geen rekening mee houdt. Gelukkig wordt steeds meer gekeken naar voor wie wordt gebouwd. In activiteit-gerelateerde werkomgevingen is veel aandacht voor het interieur. Met gebruik van het concept healing environment in de zorgsector ontstaan mooie oplossingen zoals meer aandacht voor privacy, groen, afbeeldingen van de natuur, en variatie in zitmogelijkheden in wachtruimten.’

Beïnvloeden van gedrag

‘Je kan veel doen met de fysieke omgeving’, onderstreept Van der Voordt, ‘maar mensen moeten zich ook duurzamer gedragen, bijvoorbeeld door afval te scheiden en minder energie te gebruiken. Niet alleen de planeet is belangrijk, de mens en de economie ook. Duurzaamheid moet betaalbaar en haalbaar zijn. Nudging helpt ook: door middel van subtiele cues in de omgeving kun je mensen onbewust meer duurzame en gezondere keuzes laten maken.’

Toepassing van technologie

Op het gebied van technologie ziet Van der Voordt mooie ontwikkelingen. ‘Met name in kennis en focuspunten boeken we vooruitgang, bijvoorbeeld op het gebied van minder gebruik van fossiele brandstoffen. In dit verband is het natuurlijk uiterst onhandig dat het terug leveren van zonne-energie op problemen stuit, omdat het energienet dat niet aankan. Veel gesprekken over AI gaan over banen die daardoor verdwijnen, of mensen die worden vervangen door robots. Ik denk dat vooral dataverzameling, registratie en analyse steeds meer worden geautomatiseerd. Data worden daardoor sneller en eenvoudiger toegankelijk en zijn ook beter te visualiseren. Dit schept ook weer nieuwe banen’. Van der Voordt denkt niet dat AI en robots uiteindelijk leiden tot een werkweek van twintig uur. ‘We zijn de laatste decennia wel in uren teruggegaan, maar de toekomst die Alvin Toffer ooit voorspelde is er niet gekomen’.

Vitaliteit en gezondheid

‘Wellbeing is geen containerbegrip meer, het krijgt steeds meer concrete invulling. Gezondheid is een belangrijk doel, ook omdat we steeds langer moeten werken. Het bewustzijn dat gebouwen bijdragen aan gezondheid en welbevinden neemt toe. Steeds meer onderzoekers zijn ermee bezig. Dit vraagt ook om denken in scenario’s en wat-als vragen, bijvoorbeeld anticiperen op veranderende wetgeving. Als de wetgeving strenger wordt, wat betekent dit dan voor de gebouwde omgeving? Ik herinner me een vroegere NEN-norm over isolatiewaarde: wat toen klasse goed was, noemen we nu slecht en onder de maat. Dat zegt iets over ons denken. Het evolueert en het bewustzijn wordt groter.’

Waar je als gebouweigenaar moet beginnen

Als gebouweigenaar zou Van der Voordt beginnen met aandacht voor comfort van de omgeving. ‘Daarover zijn nog steeds veel klachten. In diagnoses van het Center for People and Buildings krijgt het binnenklimaat steevast een van de laagste scores. Dat kan te maken hebben met onze Nederlandse aard, want we klagen nu eenmaal vaak over het klimaat. Maar niets is zo vervelend als je je niet kan concentreren door een te hoge of te lage temperatuur, slechte luchtkwaliteit, of geluidoverlast. Ondersteuning van communicatie en concentratie staat ook hoog op mijn prioriteitenlijstje. Je moet je werk goed kunnen uitvoeren. Dat vraagt om samenwerken en je kunnen afsluiten. Met stiltezones én goede akoestiek kun je veel doen.