Organisaties zijn gewend om snel naar een plan of aanpak te grijpen: de rechterkant van ons opgavelemniscaat. Maar een plan voor wat? In ontwerptrajecten sta je ruwweg 80% van de tijd stil bij het probleem en 20% van de tijd bij de oplossing. Ontwerpers zijn vanuit hun professie juist gewend om te werken in de leefwereld, daar waar de maatschappelijke opgave zich afspeelt. Dat er binnen zo’n opgave veel onzeker of nog onbekend is, en er altijd vragen zullen zijn waarop we nu geen antwoord hebben, vraagt om nieuwe manieren van denken en doen. Door langer stil te staan bij de inhoud, bij wat er echt speelt, en daar de aanpak op af te stemmen, kun je voorkomen dat wat je ontwikkelt in de systeemwereld vastloopt in de leefwereld.
.svg)
Afbeelding: opgavelemniscaat
Wat willen we leren?
Een ontwerpaanpak helpt om dwarsverbanden te gaan zien. Net zoals een hoofd en handen geen losse dingen zijn, maar deel uitmaken van hetzelfde lichaam. Er stroomt hetzelfde bloed en dezelfde zuurstof doorheen. Alles bestaat tegelijk. Door met een open blik te kijken naar wat waarden zijn en wat waardevol is vanuit verschillende hoeken, kun je uit de kramp komen dat iets in een keer goed moet zijn. In plaats daarvan stellen we steeds de vraag: wat willen we leren?
Een gemeente die een ontvlechtingstraject startte, vroeg ons mee te denken over hoe de nieuwe organisatie eruit moest zien. Het idee was dat veel medewerkers opzagen tegen de ontvlechting. Er was veel aandacht voor grote termen zoals nieuwe werkcultuur en sociale veiligheid. Vanuit social design hebben we een stemhokje gemaakt, zoals bij verkiezingen, waarin mensen anoniem antwoorden konden geven. Door deze kleine interventie werd al snel duidelijk dat slechts een klein aantal mensen tegen de ontvlechting opzag. Daarna zijn de medewerkers in groepjes aan de slag gegaan en gaven aan wat ze nodig hadden voor de ontvlechting. Het bleek dat in elk domein iedereen iets heel praktisch nodig had om te kunnen beginnen. Voor mensen in het sociaal domein was het belangrijk dat ze veilig hun informatie konden ontvangen en versturen. Mensen van de buitendienst waren geholpen met werkkleding voorzien van het juiste logo. Daarna was er ruimte om na te denken over die grotere vragen. Achteraf klinkt het heel logisch, maar daar was tot dan toe niet aan gedacht. Zo simpel kan het zijn. Laat je verrassen door wat eruit komt.
Hoe wordt de opgave beleefd door verschillende doelgroepen?
Een ander voorbeeld: de energietransitie vereist ingrepen in de leefomgeving van mensen. De energiehuisjes in wijken worden bijvoorbeeld groter en dus meer zichtbaar. Een netbeheerder vreesde voor protest en overlast. Door heel simpel eerst in wijken waar de netbeheerder al bezig was te observeren wat daar zichtbaar was en hoe de werkzaamheden er waren beleefd, bleek al snel dat die overlast heel erg meeviel. Vanuit de verwachting dat er weerstand zou komen, werd aan de systeemkant té hard gewerkt: ze wilden het te goed doen. Met kleine gebaren konden ze veel bereiken. Social design is in essentie heel concreet dingen doen. Door te kijken vanuit een ander perspectief weet je waar en hoe in de organisatie iets aan te passen.
Integraal is een must
Social design helpt ook om in normale taal over het dagelijks leven te praten. Dat doen we door dingen te maken, zoals een podcast, een installatie, illustratie of spoken word. Of gewoon door een verhaal te vertellen. Zoals in een middelgrote Brabantse gemeente met veel verschillende kernen, die wilde werken aan ‘vitale kernen’. Ook daar was de aanpak: eerst kijken waar het over gaat. Dus letterlijk op pad gaan, foto’s maken en zo abstracte begrippen tastbaar maken. De rode draad bleek: ontmoeten. Zo’n waarde vanuit het leven zelf kun je niet bij één domein neerleggen. Het raakt alle domeinen, van wonen en zorg tot kunst en onderwijs. Dat vraagt om integraal werken vanuit de menselijke beleving. Integraal werken is daarmee een middel om een leefwereld te creëren waarin mensen zich fijn voelen. Als social designers kijken we naar de leefwereld, zonder de systeemwereld uit het oog te verliezen. Hoe? Dat verschilt per vraagstuk. Maar het begint bij nieuwsgierigheid en een open blik.
Verder lezen? Ontdek het hele artikel – in ons magazine
Lees het artikel verder en download het magazine 'Wát een opgave!' voor nieuwe inzichten.
