Het ravijnjaar verwijst naar een moment waarop de financiële posities van veel gemeenten onder druk komt te staan. Dit komt door een incidentele korting op het gemeentefonds, terwijl kostenstijgingen aanhouden, bijvoorbeeld op het gebied van jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning. Ook de krapte op de arbeidsmarkt speelt een belangrijke rol. Met name voor kleine gemeenten is het lastiger personeel te vinden. Dit leidt ertoe dat zij vaak genoodzaakt zijn over te gaan tot duurdere inhuurkrachten, waarmee je eveneens geen permanente kennis in de organisatie opbouwt. Veel gemeenten zullen zich in deze context daarom genoodzaakt zien om strategische keuzes te maken over hun bestuurlijke toekomst. Een gemeentelijke herindeling wordt dan vaak als laatste redmiddel gezien om schaalvoordelen te realiseren en kwetsbaarheid tegen te gaan om zo financieel gezond en in control te blijven en een Artikel-12 status te voorkomen.
Een herindeling als onvermijdelijk?
Waar we tussen 2009 en 2019 nog een golf zagen aan gemeentelijke herindelingen (van 441 gemeenten in 2009 naar 355 gemeenten in 2019) zien we de afgelopen jaren juist dat veel gemeenten de omgekeerde weg bewandelen, bijvoorbeeld door ambtelijk gefuseerde organisaties te ontvlechten. Dat zijn – zoals in een eerdere blog aangegeven – gemeenten die alleen de ambtelijke organisaties hebben laten samengaan, maar nog wel twee burgemeesters, colleges en gemeenteraden kennen. Met de inzichten van nu – als gevolg van de financiële krapte en de krapte op de arbeidsmarkt – verwachten wij dat deze trend de komende jaren terug zal omslaan naar meer gemeentelijke herindelingen. Dit als laatste redmiddel om voldoende bestuurskracht te kunnen garanderen. Gemeenten kunnen zich het vanwege de financiële druk immers niet altijd meer permitteren om dure ontvlechtingstrajecten te starten, waardoor herindelen steeds vaker het enige realistische en toekomstbestendige scenario vormt.
Blik op de toekomst: durf keuzes te maken
Het is duidelijk dat het ravijnjaar een kantelpunt vormt voor veel gemeenten. Het is de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen. De tijd van afwachten is voorbij; strategische keuzes ten aanzien van de bestuurlijke toekomst van veel gemeenten zijn onontkoombaar. Een gemeentelijke herindeling kán een middel zijn om de financiële en organisatorische uitdagingen het hoofd te bieden, maar het vereist wel grondige voorbereiding en een scherp oog voor de valkuilen die in eerdere herindelingstrajecten naar voren zijn gekomen.
Wij helpen gemeenten bij het onderzoeken van de bestuurlijke toekomst
Als TwynstraGudde helpen wij gemeenten bij het onderzoeken van diverse scenario’s ten aanzien van de bestuurlijke toekomst. De scenario’s lopen meestal uiteen van zelfstandigheid tot een gemeentelijke herindeling met één of meerdere buurgemeenten. Zo hebben wij voor gemeente Oostzaan een onderzoek uitgevoerd naar vier fusievarianten, gevolgd door een vervolgonderzoek met daarin twee aanvullende varianten. Oostzaan voert nu voor vier van de zes scenario’s gesprekken met buurgemeenten Amsterdam, Zaanstad, Landsmeer en Wormerland. Dit omdat de gemeenteraad heeft geconcludeerd dat de status quo geen optie meer is.
Ben je als gemeente ook zoekende naar wat de gevolgen van het ravijnjaar betekenen voor de bestuurlijke toekomst van jouw gemeente? Neem dan contact op.
