ANDRÉ SCHAMINÉE Suzanne, jij hebt als ‘Chief Exploration Officer‘ de taak om innovatie aan te jagen binnen de overheid. Hoe ben je in die positie terechtgekomen?
SUZANNE POTJER Mijn ontdekkingsreis begon door een interesse in pilots, living labs, broedplaatsen of hoe je ze ook wilt noemen. Deze wonnen, ook internationaal, snel aan populariteit. Het zijn plekken van creativiteit en energie. Wat me daarbij fascineerde: ze hebben alleen impact wanneer ze onderdeel zijn van een groter repertoire, maar wat is dat repertoire? Ik ontdekte dat ik op zoek was naar iets paradoxaals. Ik noemde dat ‘het experimentele bestuur’. Een sturingsfilosofie die vertrekt vanuit exploreren en leren. Je merkt aan alles dat deze tijd erom vraagt – de fascinatie voor pilots en labs komt niet uit de lucht vallen, tenslotte. Maar de dominante sturingsfilosofie is niet experimenteel. Die is van oudsher gericht op beheersing en controle. Ik ben steeds bezig met de vraag hoe exploratie en leren samen kunnen gaan met beheersing en controle.
Ik richt me daarbij op wat er al is. Ik noem dat weleens the evolutionary potential of the present. Anders gezegd: de toekomst breekt niet met het heden. Ook het experimentele bestuur bestaat in de kiem al. Het heeft wel veel meer ruimte nodig om gangbaar te worden. Namens Agenda Stad (www.agendastad.nl) - een samenwerking van Rijk, steden en stakeholders - mag ik de buitenwereld in en zet ik de spotlight op wat er al gebeurt en wat we daarvan kunnen leren. Maar je moet ook oog hebben voor wat deze ontwikkeling tegen kan houden. En daar biedt Riks onderzoek goed zicht op.
AS Hoe kijken jullie naar de rol van ambtenaren in transities?
RIK BRAAMS Waar Suzanne wordt gezien als een lichtbrenger, was ik de afgelopen periode meer de constructieve aanklager. Waarom is het voor overheden zo lastig om effectief aan transities te werken? Daar heb ik de vinger op willen leggen. Dat deed ik overigens wel als betrokken ambtenaar, werkend vanuit het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Dat ministerie gelooft in een belangrijke rol voor de overheid in transities. Ik merkte dat er door collega’s heel wisselend wordt omgegaan met de rol van de overheid in transities. Dat maakte me nieuwsgierig en ik wilde dat beter begrijpen. Ik heb daar grip op gekregen door twee ordeningen aan te brengen. Eén: wat zijn de transitietaken van ambtenaren? En twee: voelen ambtenaren zich gelegitimeerd om die transitietaken uit te voeren?
Om met dat eerste te beginnen: op basis van de literatuur uit de transitiewetenschap onderscheid ik vijf rollen. De ambtenaar moet ten eerste richting geven: de stip op de horizon helder maken, die wel twintig jaar of verder weg kan liggen. Die transitieambitie moet ook worden uitgesproken naar de samenleving en naar de markt.
Zoals: we willen een klimaatneutrale samenleving in 2050 – daarvoor moeten we nu in actie komen en de doelen operationaliseren. De ambtenaar moet ook een goede governancestructuur creëren, met veel aandacht voor het aanmoedigen en bijeenbrengen van partijen. Een andere transitietaak is het ondersteunen van vernieuwing die aansluit bij de transitie. De vierde taak is het afbreken van het disfunctionele – denk aan het instellen van EU-emissienormen voor dieselauto’s. En tot slot moeten er capaciteiten en structuren worden ontwikkeld om voortvarend aan een transitie te kunnen werken.
AS Eén sleutel is het ontdekken van ‘het nieuwe’. Maar een goed idee leidt niet vanzelf tot verandering. Wat is er nodig?
Gehele interview lezen?
Download het gehele interview hieronder.
Presentatie Pakhuis de Zwijger
Suzanne Potjer en Rik Braams hebben beiden ook een presentatie gegeven over de inhoud van dit interview in Pakhuis de Zwijger tijdens de lancering van het magazine Handelen in transities. Bekijk deze hieronder.
