Het ministerie was nieuwsgierig wat een ontwerpende aanpak aan nieuwe inzichten op kon leveren, maar wilde ook graag leren over de methode. In dit artikel zoom ik in op een aantal inzichten die in het ontwerpend onderzoek zijn opgedaan. Daarbij ligt een focus op het dieper begrijpen van het systeem. Pas als je werkelijk begrijpt wat verandering tegenhoudt, wordt een nieuw perspectief mogelijk. Ook introduceer ik de ‘Leercirkel’, een model om het systeem gestructureerd in beweging te brengen.
Hoe zit het vraagstuk eigenlijk in elkaar?
Toegegeven, we voelden enige bescheidenheid toen het ministerie de hoop en verwachting uitsprak dat een ontwerpende aanpak nieuw licht op de zaak zou kunnen werpen. Er waren al zo veel deskundigen bij het vraagstuk betrokken en er was volop aandacht in de media. Alles leek wel zo’n beetje gezegd. Toch namen we met enige overtuiging de opgave ter hand. Het viel ons namelijk op dat de vraag ‘waarom lossen we het niet gewoon op?’ door niemand echt beantwoord kon worden. In het social designproces is dit echter de cruciale eerste vraag om te beantwoorden alvorens tot een nieuw perspectief te kunnen komen. Op basis van literatuuronderzoek en interviews in het veld leerden we het systeem beter kennen, gingen we begrijpen waarom het zo vastgelopen is en kregen we een beeld van wat de situatie nodig heeft.
Natuur versus landbouw?
Eén van de eerste dingen die opvielen, was dat het stikstofconflict ontstaan is door een spaak gelopen belangenafweging tussen natuur en landbouw. Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) van de rijksoverheid uit 2015, was een aanpak waarbij de natuuropbrengst van toekomstige technische (landbouw)innovaties al werd ingeboekt voordat die gerealiseerd was. De natuur is er sinds het PAS echter verder op achteruit gegaan en als gevolg daarvan zette de rechter in 2019 een streep door deze maatregel. Hierdoor is het bestaan van agrarische ondernemers onzekerder geworden. Sindsdien zitten we in wat we de stikstofcrisis noemen. Nou is er an sich niks mis met belangenafweging. Onze poldercultuur heeft veel opgeleverd. Maar als de compromissen beide partijen niet meer verder helpen, is het afwegen van natuur- en landbouwbelangen dan niet de kern van het probleem? Is er nog wel een oplossing mogelijk binnen het zero sum-denken, waarbij meer van het één automatisch leidt tot minder van het ander? Onze bedenkingen daarbij werden verder gevoed in gesprekken die we voerden.
De stikstofcrisis past in een patroon
Toen we boeren en natuurbeheerders vroegen wat het volgende conflict tussen natuur en landbouw zou worden, zaten we, een beetje tot onze schrik, al snel met een lijst van zo’n tien onderwerpen waarbij het zero-sum-denken niet ver weg was. Het meest in het oog springend is de Kaderrichtlijn Water, waarover meer in het gesprek tussen Evelien van der Kuil en Karin Sluis te lezen is. De stikstofcrisis is daarmee geen incident, maar past in een patroon van botsingen tussen natuur en landbouw.
Gehele artikel lezen?
Download het gehele artikel hieronder.
