Om deze dynamiek goed het hoofd te kunnen bieden, moet je eerst goed begrijpen waar je mee te maken hebt. Soms begint een complottheorie bij een groep geïsoleerde individuen en soms is er sprake van een beïnvloedingscampagne uit het buitenland. Maar als het over de lokale impact van desinformatie gaat, zijn de wie- en de wat-vraag niet het belangrijkst (tenzij het gaat over uitingen die overduidelijk strafbaar zijn). Het is het allerbelangrijkst om te begrijpen hoe desinformatie post kan vatten, hoe het mensen beweegt tot schadelijk gedrag en hoe het lokaal bestuur hierop kan reageren om risico’s te beheersen en de openbare orde te bewaken.
Hierbij zijn de volgende uitgangspunten belangrijk:
- Desinformatie richt schade aan
Misinformatie is de overkoepelende term voor alle vormen van (vooral online) misleidende informatie, ongeacht de intentie. Wanneer het de bedoeling is om schade aan te richten, gebruiken we de term desinformatie. Desinformatie kan bijvoorbeeld leiden tot erosie van vertrouwen in de overheid, polarisatie en extremisme, en chaos veroorzaken rond crises en incidenten. - Desinformatie heeft impact op verschillende niveaus tegelijk en raakt aan ieder beleidsterrein
Van buitenlandse inmenging, polarisatie en extremisme, tot lokale incidenten en persoonlijke interacties. Het onderwerp kan verschillen, maar de onderliggende technieken en mechanismen zullen vaak herkenbaar zijn. Dit vraagt om op maat gemaakte interventies en wendbare samenwerkingen, van overheidscampagnes tot interpersoonlijke gesprekstechnieken en van de inlichtingendiensten tot het onderwijs. - Desinformatie gaat over emoties, niet over feiten
Desinformatie is vaak dusdanig vormgegeven dat het inspeelt op emoties (vooral negatieve emoties, zoals angst en boosheid) om mensen te overtuigen. Op dezelfde manier worden complottheorieën geloofd op een emotioneel niveau, niet op een rationeel niveau. Bij het bestrijden van desinformatie is het dus belangrijk om aandacht te hebben voor attitudes, sociale factoren en impliciete overtuigingen, niet alleen voor waarheden en onwaarheden. - Het is beter om desinformatie te voorkomen dan achteraf te corrigeren
We weten uit onderzoek dat misinformatie lang kan blijven hangen. Ook nadat foutieve informatie is gecorrigeerd, kan dit het denken blijven beïnvloeden. Ook weten we dat de kracht zit in herhaling: vaak gehoorde informatie wordt eerder voor waar aangenomen dan nieuwe informatie. Als desinformatie eenmaal post heeft gevat, is het dus moeilijk om de gevolgen te beheersen. Preventie is dus belangrijk. Dit vraagt om goede samenwerking. - Overheden hebben een verantwoordelijkheid, maar moeten terughoudend zijn
Het is niet aan overheden om zaken te bestempelen als desinformatie of om mensen te vertellen wat ze moeten geloven. Tegelijkertijd hebben (mede-) overheden wel ieder de verantwoordelijkheid om desinformatie te bestrijden dat aan hun eigen beleidsterrein raakt. Op alle niveaus moeten professionals dus beschikken over een goed begrip van het probleem en een goed handelingskader. - Het bestrijden van desinformatie kent een afbreukrisico
Je kunt als lokale overheid de mist ingaan als je op een verkeerde manier op desinformatie reageert. Soms moet je heel snel een inschatting maken: negeren of reageren? Het ontkrachten van desinformatie is vooral succesvol als je gedetailleerde tegenargumenten geeft, de foutieve informatie zo min mogelijk herhaalt, en je richt op het blootleggen van retorische trucs. Ook is het belangrijk om je goed bewust te zijn van de politieke en sociale context waarin de misinformatie (en dus ook jouw reactie) landt.
Wil je meer weten? Lees dan de Handreiking omgaan met desinformatie van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Handboek Debunken, samengesteld door een internationale groep wetenschappers.
Hoe ga je zelf om met desinformatie in jouw organisatie?
TwynstraGudde helpt opdrachtgevers in het lokale domein om passende antwoorden te formuleren op deze actuele opgaven. We denken graag samen na over wat we voor jou kunnen betekenen, bijvoorbeeld in de vorm van een bewustwordingstraining of het ontwikkelen van een handelingsscenario of het inrichten van je werkproces. Neem hiervoor vrijblijvend contact op met mij.
Informatiereeks
De komende tijd zullen wij vaker publiceren over het thema desinformatie. Wil je op de hoogte gehouden worden van de publicaties? Laat hieronder je gegevens achter.
