De omvangrijke opgaven van waterschappen
De uitdagingen voor waterschappen zijn enorm. De komende decennia moeten waterschappen het merendeel van hun zuiveringsinstallaties vervangen, 2.000 kilometer dijken versterken en het watersysteem aanpassen aan klimaatverandering. Daarnaast spelen opgaven als duurzaamheid, circulariteit en biodiversiteit. Dit alles kost miljarden. Tegelijkertijd moeten waterschappen financieel gezond blijven, dit terwijl haar begrotingen steeds moeilijker sluitend te krijgen zijn zonder forse belastingverhogingen.
De ambities en plannen van politieke partijen
Partijen kijken uiteenlopend naar de opgaven voor water. Zowel in de ambitie die ze hanteren als de het type wateropgave waar aandacht aan wordt gegeven. Enerzijds zijn er partijen die een belangrijkere rol willen geven aan water en bodem in ruimtelijke ordening en klimaatadaptatie, zien dat waterbeheer niet langer een sluitpost mag zijn, en aangegeven dat water een fundament is voor leefbaarheid, natuur en economie. Anderzijds zijn er partijen die zich tot slechts een of enkele onderdelen van het waterbeheer beperken in de verkiezingsprogramma's.
Zo komt water en bodem sturend terug in een aantal programma’s. Partijen als D66, ChristenUnie en GroenLinks-PvdA willen dat bodem en water sturend worden bij woningbouw en infrastructuur. Op het gebied van waterkwaliteit is er brede steun voor strengere regels en bronaanpak. Partijen als SP, GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en ChristenUnie willen PFAS verbieden en vervuilers harder aanpakken. De PvdD gaat het verst door te pleiten voor het halen van de KRW-doelen al in 2026 en voor gifvrije landbouw. Partijen die hier minder ver in gaan zijn CDA en BBB. Zij kiezen voor een gebiedsgerichte, uitvoerbare aanpak. JA21 wil juist dat de KRW-normen in Brussel worden herzien. Droogtebestrijding en water vasthouden komen bij veel partijen terug. BBB, SGP en CDA benadrukken het belang van zoetwatervoorziening voor landbouw, terwijl Volt en PvdD prioriteit geven aan natuur en drinkwater.
Investeringen in dijken en waterveiligheid worden breed gesteund, waarbij dit voor de PVV het enige is wat zij noemt in haar programma. Volt en NSC leggen nadruk op langetermijnplanning, en op het voorkomen van concentratie van vitale functies in kwetsbare (overstromings)gebieden.
Kortom: de partijen verschillen van mening omtrent de urgentie van waterbeheer, en verschillen in focus: van strenge milieuregels en klimaatrechtvaardigheid (GroenLinks-PvdA, PvdD) tot uitvoerbaarheid en regie vanuit het Rijk (CDA, VVD) en van innovatieve technieken (Volt) tot traditionele waterveiligheid (SGP, NSC).
Maar…
Slechts enkele partijen noemen de waterschappen expliciet in haar verkiezingsprogramma’s, geen van de partijen twijfelt echter aan de noodzaak van de waterschappen. De waterschappen hebben volgens meerdere partijen een cruciale rol in waterbeheer en veiligheid, zo schrijft de BBB dat de waterschappen cruciaal zijn voor waterbeheer en -veiligheid, en het CDA en de PvdA/GL zien hen als belangrijke samenwerkingspartner. De ChristenUnie en de SGP zien een taak voor de waterschappen in het toezicht op indirecte lozingen op oppervlaktewater weggelegd. NSC wil weer koestering van de waterschappen gezien haar rol in veiligheid tegen overstroming en waterbeheer. Daarbij willen de SGP en de SP dat de waterschappen voldoende financiering krijgen voor de uitvoering van hun wettelijke taken.
Wat betekent dit voor de haalbaarheid en uitvoering?
De verkiezingsprogramma’s laten zien dat waterbeheer bij een aantal partijen hoog op de agenda staat: water en bodem moeten sturend worden in ruimtelijke ordening en klimaatadaptatie, en investeringen in waterveiligheid en droogtebestrijding krijgen brede steun. Dat is positief, want het sluit aan bij de noodzaak om water niet als sluitpost te behandelen, maar als fundament voor veiligheid, leefbaarheid, natuur en economie.
De realiteit: voor de omvangrijke, complexe en uitdijende opgaven van waterschappen zijn structurele samenwerking met andere overheden en investeringen in innovatie cruciaal, maar dit wordt amper benoemd in de verkiezingsprogramma's. Het strategisch vermogen om te anticiperen op onzekerheden, oftewel het (gezamenlijk) omgaan met dilemma’s in een veranderende omgeving? Nauwelijks benoemd. En de miljardenopgave en de financiële positie van de waterschappen? Genegeerd. De waterschappen hebben ook een eigen verantwoordelijkheid en dienen die te pakken, maar voor veel van de benodigdheden zijn zij afhankelijk van landelijke wet- en regelgeving en (landelijke) samenwerking. Zonder harde afspraken over middelen, samenwerking en rol maar ook aanpassing wet- en regelgeving dreigt een papieren ambitie: veel beloven, weinig uitvoerbaarheid.
De politieke ambitie rond water is groot, maar blijft oppervlakkig. Er is brede erkenning van het probleem, maar onvoldoende aandacht voor de randvoorwaarden: structurele samenwerking, financiële robuustheid en strategisch vermogen. Als dit te weinig ruimte krijgt vanuit de landelijke politiek en deze niet worden geborgd, ontstaat een kloof tussen ambitie en uitvoerbaarheid – en die kloof kan de waterveiligheid en klimaatbestendigheid van Nederland op de lange termijn ernstig onder druk zetten.
