Wij kijken naar drie verschillen tussen de (regionale) organisatie van preventie en gezondheid en de (regionale) energiestrategie (RES).
Maatschappelijke en bestuurlijke urgentie bij energietransitie is groter
Met het GALA net getekend in februari van dit jaar, is het moeilijk om te zeggen dat de urgentie voor een gezond leven niet groot genoeg is. Toch zien wij dat bij de energietransitie de maatschappelijke en bestuurlijke urgentie groter is. Deze energietransitie is natuurlijk ook al veel langer onderweg. Media confronteren ons bijna dagelijks met de verstrekkende gevolgen van klimaatverandering: zeespiegelstijging, brandende bossen, water en voedseltekorten en steenkoolmijnen die nog steeds op plekken op de wereld geopend worden. Klimaatwetenschappers spreken zich ook steeds meer uit over de sombere toekomst die op ons afkomt als we nu niet sneller handelen. Daarnaast hebben respectievelijk de door Urgenda en Milieudefensie gewonnen klimaatzaken tegen de Staat en Shell een onmiskenbare invloed gehad op de bestuurlijke urgentie voor de energietransitie.
Vanuit de zorg, gezondheid en preventie zien we een toenemende, maar minder grote maatschappelijke urgentie. Media rapporteren over de arbeidstekorten in de zorg maar de berichtgeving leidt niet tot eenzelfde urgentie als bij het klimaat. Ook zijn er geen rechtszaken gewonnen tegen bijvoorbeeld de tabaksindustrie, alcoholproducenten, fastfoodketens of de Staat voor het in algemene zin onvoldoende beschermen van de gezondheid van de Nederlander die tot dezelfde maatschappelijke impact hebben geleid als de klimaatzaken. De bestuurlijke urgentie blijft achter door een lagere urgentie bij kiezers.
Versplintering van de regionale samenwerking bij preventie
Voor zowel het Klimaatakkoord als het Nationaal Preventieakkoord en GALA volgt de uitwerking van de regionale akkoorden op het sluiten van de landelijke akkoorden. Hierbij is men in de regio vrij om zelf een schaalgrootte voor de regionale akkoorden te kiezen. Zo zijn er voor de energietransitie 30 regionale energiestrategie (RES) regio’s gekomen. RES Regio’s zijn samenwerkingsverbanden van de provincie, (meerdere) gemeenten, waterschappen en netbeheerders. Hiertegenover staan meer dan 200 lokale of regionale preventieakkoorden. Het verschil in schaalgrootte van de lokale akkoorden is opvallend. Het is mogelijk dat verschillende opgaven samenwerking op een andere schaalgrootte vragen. Een valkuil voor sterk lokale schaalgrootte bij de preventieakkoorden, is dat op heel veel plekken in Nederland het wiel opnieuw moet worden uitgevonden.
De RES Regio’s stellen concretere doelen en kennen wettelijke kaders
Eén van de centrale doelstellingen van het Nationale Klimaatakkoord is 35 terawattuur (TWh) duurzaam opgewekte energie in 2030. Elk van de RES Regio’s geeft aan hoeveel zij kunnen bijdragen aan deze 35 TWh. Iedere regio heeft een plan ingediend waarin beschreven staat hoe ze samenwerken en hoe ze hun deel van deze doelstelling realiseren, waaronder het aanwijzen van (ruimtelijke) gebieden voor duurzame opwek. Bijvoorbeeld de RES Regio Arnhem-Nijmegen heeft als doelstelling om 1,62 TWh duurzame elektriciteit op te wekken met een juiste verhouding zon-/windproductie.
Daarnaast zijn er procesafspraken gemaakt over de verdeling van duurzame warmtebronnen, de participatie van alle betrokkenen en bestuurlijke afspraken om samen te werken in de RES. Om snelheid te maken en te behouden zetten de RES’en in op intensieve monitoring van de doelen, zowel de concrete duurzame opwekdoelen alsook de voortgang op de minder hardere afspraken voor bijvoorbeeld warmte en participatie in projecten. Elke regio zet deze monitor op in samenwerking met het nationale programma RES (NP RES), waarbij de RES elke 2 jaar wordt herijkt door middel van een voortgangsrapportage of RES 2.0.
Wat is één terawattuur en op welke manieren kun je zoveel elektriciteit opwekken?
- Dat kan met 69 windturbines (met een vermogen van 6,5 MW).
- Of met 1.052 hectare zonneveld.
- Of met 308.000 woningen met zonnepanelen.
Het Nationaal Preventieakkoord en GALA bevatten doelstellingen gericht op een kansrijke start, het terugdringen van roken, problematisch alcoholgebruik, overgewicht en een gezonde generatie in 2040. Het wisselt of de doelen zo concreet zijn als het voorbeeld van de 35 TWh doelstelling van het Klimaatakkoord. Regionale preventie en gezondheidsakkoorden bevatten ook minder concrete dan wel zelfs niet meetbare doelstellingen in vergelijking met de doelen van de energietransitie. De monitoring van de voortgang van de preventieakkoorden wisselt. Het RIVM geeft aan dat voor de korte termijn er een focus is op procesresultaten dan wel dat er nog niet vastgesteld is wat er gemeten moet worden of hoe dat gedaan wordt. Bovendien is er ook geen wettelijke verankering van gezondheidsdoelen zoals die er bijvoorbeeld voor CO2 uitstoot wel is. Ondanks dat er een breed draagvlak is voor wettelijke gezondheidsdoelen.
Leerpunten vanuit de energietransitie
Het is natuurlijk zo dat er ook bij de RES Regio’s er voldoende discussies en knelpunten zijn en niet altijd alle regio’s op schema liggen om de doelen te behalen. Eigenlijk net als bij de preventie. Toch kunnen we wel van deze transitie leren. Onze leerpunten voor samenwerkingen op het gebied van GALA vanuit de ervaringen van de energietransitie zijn:
Gezondheid en preventie moeten aan zowel maatschappelijke en bestuurlijke urgentie winnen.
De regionale samenwerkingen en aanvragen in opvolging van het GALA worden nu opgezet en het is van belang om scherp de juiste schaalgrootte te kiezen en een breed draagvlak te creëren zowel maatschappelijk als bestuurlijk voor het gezamenlijke doel en ieders inzet daarin.
De uitdaging voor de samenwerkende organisaties bij GALA in de regio is om tot meetbare doelen en monitoring te komen.
Wij werken graag mee aan de uitwerking van het GALA met het opzetten en begeleiden van (regionale) netwerken gericht op preventie en gezondheidsbevordering. Wij helpen door organisaties die willen samenwerken zowel binnen en buiten de zorg te verbinden. Wij zijn heel benieuwd hoe jij over deze lessen denkt en of je nog andere lessen ziet die we van andere transities kunnen leren. Ik ga hier graag met je over in gesprek.
