Vanuit de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur is in 2021 in opdracht van de provincies Gelderland en Overijssel onderzoek gedaan naar de rol van de provincie in de aanpak van ondermijning (van Delden, M., Frissen, P., Schram, J., & van Twist, M. (2021). De wijsheid van traag bestuur: Provincie en ondermijning; Nederlandse School voor Openbaar Bestuur). Onder meer wordt ingegaan op de verschillende mogelijkheden die een provincie heeft in de aanpak van ondermijning, maar vooral ook voor welke vraagstukken, dilemma’s en keuzes de provincie oog moet hebben en houden voor de toekomst. De onderzoekers onderscheiden daarbij drie mogelijke rollen (of een combinatie daarvan) en geven daarbij hun advies:
- De rol van toezichthouder en bewaker van de kwaliteit en integriteit van openbaar bestuur.
- In ieder geval aan te raden. Dit is immers een taak van de Commissaris van de Koning.
- Partner van veiligheidspartners in de ontwikkeling van een effectieve aanpak van ondermijning.
- Ook aan te raden, onder het mom van ‘meedenken kan geen kwaad’.
- De aanpak van ondermijning als provinciale kerntaak.
- Twijfelachtig, risico op strijd om capaciteit t.a.v. de huidige kerntaken, conflicterende interne organisatiebelangen en verwachtingen die mogelijk niet waar te maken zijn.
In de praktijk blijkt dat de provincie een relevante bijdrage kan leveren, bijvoorbeeld ten aanzien van het versterken van de integriteit en weerbaarheid van het openbaar bestuur, bij toezicht en handhaving in het buitengebied (waar vaak sprake is van kleine gemeenten met een klein ambtelijk apparaat) en uiteraard bij Bibob-onderzoek bij subsidies, vergunningverlening en aanbestedingen vanuit provinciale middelen.
De vraag is vervolgens: hoe organiseer je dit? We zetten een aantal behulpzame processtappen op een rij:
Inventariseer wat er al loopt en waar behoefte aan is
Van belang is dat de provincie ondersteunend en/of aanvullend opereert naast kernpartners in de aanpak van ondermijning, zoals het Regionaal Informatie- en Expertisecentrum, gemeenten, politie, Openbaar Ministerie en de Belastingdienst. Het parallel ontplooien van gelijksoortige initiatieven is niet alleen inefficiënt, maar kan ook zorgen voor frustratie bij partners. Inventariseer daarom samen met de partners wat er al loopt in de regio, waar ondersteuning gewenst is (en in welke vorm) en waar de meest urgente behoefte ligt.
Kies en leg vast (doelen stellen)
De aanpak van ondermijning wordt van oudsher niet als kerntaak van de provincie beleefd, toezicht op de kwaliteit van het openbaar bestuur wel. Je kunt stellen dat anno 2023 het vergroten van de bestuurlijke weerbaarheid (een element binnen de aanpak van ondermijning) een essentieel aspect is van de kwaliteit van het openbaar bestuur. Het is aan te raden in kleine stapjes in die denklijn op te schalen, indien een provincie een grotere rol wil pakken. Kies daartoe eerst één of een aantal thema’s, stel daarbij concrete doelen en leg deze vast in een actieplan. Denk bijvoorbeeld aan interne bewustwording en een weerbare organisatie of juist de aanpak van het buitengebied in de regio. Naast tegemoetkomen aan de behoeften van de partners, is politiek draagvlak bij de staten hierbij ook van essentieel belang. Er moeten namelijk middelen uit de provinciale begroting voor worden vrijgemaakt.
Organiseer
Bezie in hoeverre de organisatiestructuur en formatie geschikt zijn om met ‘nieuwe’ ondermijningsthema’s aan de slag te gaan; is er capaciteit? Is de juiste expertise beschikbaar? Begrijpen leidinggevenden binnen de provincie hoe zij om moeten gaan met deze opgaven? Moet de provincie dit helemaal zelf doen of kan worden samengewerkt met partners? Bepaal in hoeverre de bestaande organisatiestructuur toereikend is en schroom niet om hierin aanpassingen door te voeren. Bij nieuwe opgaven kan herbezinning op de bestaande werkwijzen behulpzaam zijn. Voorbeelden hiervan zijn een door de provincie beheerde flexibele schil met ondermijningsexpertise ten behoeve van de (kleine) gemeenten of mogelijk de vorm van een subsidieverordening. Feit blijft dat bij operationele ondersteuning het gezag altijd lokaal zal blijven geborgd.
Realiseer
Om van een papieren werkelijkheid naar resultaten in de praktijk te komen, is een aanjager nodig. Gezien deze nieuwe ondermijningsthematiek en de opgaven die tegelijk ook op de provincies afkomen, is het aan te raden een kwartiermaker of programmamanager aan te stellen die een aanjagende en op de samenhang en samenwerking gerichte regisserende rol vervult. Zowel intern (provinciale organisatie) als extern (samenwerkingspartners) dient bewustwording en een gedeeld verwachtingsniveau te worden gecreëerd over de mogelijkheden van de aanpak.
Evalueer
Een nieuw thema omarmen of nieuwe initiatieven ontplooien vereist continue monitoring en evaluatie: levert het op wat we hadden beoogd? Bereiken we wat we willen bereiken op een efficiënte wijze? Van belang is dan ook om de provinciale aanpak van ondermijning structureel te evalueren. Betrek daarin ook de kernpartners; immers, de provincie opereert zij aan zij en soms gezamenlijk met hen. En zeker als projecten en activiteiten (deels) zijn bekostigd uit provinciale middelen, is het evident dat daarover verantwoording wordt afgelegd door de partners aan de provincie en vervolgens door de provinciale organisatie aan de provinciale staten.
In het licht van de huidige coalitievormingen en navolgende onderhandelingen is het niet ondenkbaar dat de aanpak van ondermijning bij provincies hoger op de agenda komt te staan. Door het aflopen van bovenstaande processtappen wordt de kans vergroot dat politieke wensen ook daadwerkelijk kunnen worden omgezet in betekenisvolle resultaten. Dan blijkt dat het zin heeft om als provincie ook een stap naar voren te zetten om georganiseerde ondermijnende criminaliteit een halt toe te roepen.
Waarom TwynstraGudde?
De adviseurs van TwynstraGudde combineren diepgaande kennis en ervaring binnen de aanpak van ondermijning met methodische kennis over bijvoorbeeld programmamanagement, ketensamenwerking en veranderkunde. Doordat wij het speelveld goed kennen, zijn wij in staat snel in te voegen in de organisatie, verschillende belangen tegen elkaar af te wegen en de juiste analyses te maken. We snappen de bestuurlijke dynamiek waarbinnen een programma of verandering plaats moet vinden en spreken dezelfde taal. En dat helpt om gezamenlijk tot concrete resultaten te komen.
Meer weten over de rol van de provincie binnen de aanpak van ondermijning? Neem contact op met één van ons op.
