Het werk van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman geeft verhelderende, psychologische inzichten in de werking van het menselijk brein. In zijn boek Ons Feilbare Denken behandelt hij de vooringenomenheden die ons denken onbewust beïnvloeden. Deze vooringenomenheden maken het kwantificeren van risico’s onbetrouwbaar en inzicht hierin legt de hieruit volgende schijnzekerheid bloot. Het doorbreken van deze systematiek begint bij de bewustwording in de psychologie erachter. In deze blogreeks nemen wij je mee in diverse inzichten bij het kwantificeren van risico’s en te komen tot het kwalificeren hiervan.
Toegevoegd door Stefan Nieuwenhuijsen op 12 februari 2021
Het concept ‘risico’ is een sociaal construct, iets wat door mensen is bedacht en verschillend kan worden geïnterpreteerd. In The Perception of Risk zegt Paul Slovic hierover: ‘Mensen hebben het concept ‘risico’ bedacht om beter te kunnen omgaan met de gevaren en onzekerheden van het leven. Deze gevaren zijn weliswaar reëel, maar er is niet zoiets als een reëel of objectief risico’. De perceptie van een risico hangt dan ook af van verschillende factoren, waaronder:
Deze factoren hebben met elkaar gemeen dat ze een (onbewust) denkproces vereisen. En precies dit denkproces is nogal feilbaar, aldus psycholoog Daniel Kahneman. Wij schreven dit blog om te reflecteren op zijn boek ‘Ons Feilbare Denken’ en filteren de belangrijkste lessen hieruit voor risicomanagement.
In zijn boek beschrijft Daniel Kahneman het menselijk cognitieve denkvermogen en denkproces aan de hand van twee systemen:
Mensen voelen zich vooral aangetrokken tot Systeem 2, het bewuste, rationele zelf dat meningen vormt, keuzes maakt en kritischer stil (lijkt) te staan bij wat te doen en wat te denken. Kahneman beschrijft Systeem 1 echter als de held van zijn verhaal, als iets wat moeiteloos indrukken en gevoelens vormt, de voornaamste bron van de expliciete overtuigingen en keuzes van Systeem 2. Deze afhankelijkheid van systeem 1 kan problematisch zijn, omdat systeem 1 behoorlijk wat vooringenomenheden bevat die ons denken feilbaar maken.
Systeem 1 is relatief ongevoelig voor zowel de kwaliteit en kwantiteit van de informatie die onze indrukken en ingevingen verzorgt. Kahneman introduceert hiervoor het acroniem WYSIATI, dat staat voor What You See Is All There Is, oftewel ‘Wat je ziet is alles wat er is’. Het beschrijft het vermogen van Systeem 1 om snel conclusies te trekken op basis van beperkte informatie, wat het voor ons überhaupt mogelijk maakt te functioneren in de maatschappij.
Uit onderzoek blijkt echter dat hierbij vooral de consistentie van de informatie, dat wil zeggen de kwaliteit van het verhaal dat Systeem 1 kan vormen, van belang is en niet de volledigheid van de informatie. Dit heeft minder nuttige effecten als gevolg, waaronder:
Als deze effecten optreden kunnen ze leiden tot overhaaste ofwel niet-passende beoordelingen waarop wij ons handelen baseren.
Deze drie effecten zijn voorbeelden van vooringenomenheden van Systeem 1, zogenaamde ‘biases’. Dit zijn stelselmatige fouten die Systeem 1 maakt als gevolg van heuristiek. Dit is het gebruik van eenvoudige procedures om adequate, maar vaak imperfecte, antwoorden op lastige vragen te vinden. De lijst van ‘biases’ is lang. In deel 2 van deze blogreeks gaan we in op enkele voorbeelden en de gevolgen hiervan voor risicomanagement en de mogelijkheden om hier voortaan anders mee om te gaan.