We spraken over het verbinden van de bestuurlijke regimes met de dagelijkse praktijk van studenten en docenten, hoe de verschillende groeifondsprogramma’s kunnen bijdragen aan de maatschappelijke transities en hoe vele kleine innovaties met elkaar kunnen bijdragen aan transitieopgaven.
Aan de hand van De Transitiegids doken we onder leiding van Aniek Janssen in theorie over transities en stonden we stil bij het handelingsrepertoire in transities aan de hand van het 3H-model (Hoofd-Hart-Handen).
Het 3H-model omvat de vaardigheden die nodig zijn om gericht te kunnen interveniëren in transities. Transitie-uitdagingen doen een appèl op cognitie (Hoofd), affectie (Hart) en actie (Handen). Leiderschap in transities vraagt om een balans tussen de drie H’s.
Aan de hand van een interventie-tijdlijn reflecteerden de programmamanagers op hun manier van interveniëren en bespraken we de centrale vraag: wat doe je als het spannend wordt? Dit leidde ook tot de vraag: spreken de interventies het hoofd, het hart of de handen aan? Waar zit jouw kracht en op welk onderdeel intervenieer jij relatief weinig? En waar verleidt de context waarin jij je begeeft je toe? Uit de gesprekken kwam naar voren dat de context van veel programma’s sterk gericht is op plannen maken, uitvoeren en verantwoording afleggen. Dit nodigt uit tot een cognitieve benadering: denken en doen vanuit het hoofd. Deze aanpak veronderstelt een zekere maakbaarheid. In transities is die maakbaarheid echter niet vanzelfsprekend. Juist dan is het essentieel om lerend samen te werken binnen programma’s.
Tijdens de uitwisseling spraken we met elkaar over momenten waarop nadrukkelijk het hart werd aangesproken. Hoewel deze handelingsaanpak vaak als wat minder vertrouwd voelt, bleek uit voorbeelden van programmamanagers dat interventies die het hart raken juist kunnen zorgen voor diepe verbinding en onverwachte beweging. Zulke interventies vragen moed: het zijn vaak spannende interventies, want moed gaat hand in hand met het nemen van risico’s, het oplossen van belemmeringen en het tonen van vastberadenheid, zelfs als je hiervoor jezelf op het spel zet. Moed betekent ook het verdragen van ongemak, het accepteren van onzekerheid en het vertrouwen op het proces.
Empathie kwam in de gesprekken naar voren als een belangrijke sleutel. Enkele programmamanagers durfden met oprechte empathie – de wens om elkaars situatie echt te begrijpen – te kijken naar de patronen in hun programma’s. Omdat lerend samenwerken cruciaal is in programma’s die bijdragen aan onderwijstransities, vraagt dit ook om ruimte voor onderzoek binnen het eigen programma. Het kijken naar patronen helpt daarbij: het gaat niet om het aanwijzen van schuldigen, maar om gezamenlijk te onderzoeken welke patronen er zijn, waar ze ondersteunend zijn en waar ze mogelijk belemmeren. Ook bespraken we in hoeverre de programma’s het regime (bestaande orde) uitdagen om de niche (afwijkend van de heersende patronen) partijen aan tafel te krijgen en in welke setting.
Tot slot zijn de transities in het onderwijs grote vraagstukken met veel betrokkenen. Een programma alleen kan geen transitie realiseren. Transities gebeuren in het grote en het kleine. Dat vraagt ook dat we als sector met elkaar leren hoe te handelen in transities. Hoe leiden we elkaar op als ‘change practioners’ en leren we handelen in transities.
Het tweede deel van de middag stond in het teken van het hart. Aan de hand van een transitieopstelling bekeken we het landschap van de verschillende Nationaal Groeifonds onderwijsprogramma’s. De opstelling liet zien hoe verschillende spelers in het onderwijsveld zich verhouden tot de transitieopgaven in het onderwijs. Dit leverde waardevolle inzichten op en riep ook nieuwe vragen op om verder te onderzoeken.
De deelnemers keken terug op een waardevolle transitiemiddag, waarin verbinden met elkaars transitieopgaven en hierop reflecteren centraal stond. In het najaar organiseren we een vervolg om samen verder te werken aan de transitieopgaven in het onderwijs.
Onze adviseurs hebben veel ervaring met op het gebied van transities. Wil je meer weten over transitieopgaven in specifiek het onderwijs, neem dan contact op met Marc van Leeuwen, partner Onderwijs bij TwynstraGudde.