MARCO VAN LENTE Je afscheidsrede had als titel ‘Complexiteit als realiteit waarmee bestuurders en bestuurskundigen worstelen’. Wat is de strekking van dat betoog?
GEERT TEISMAN In de ogen van de overheid bestaat de wereld uit problemen en oplossingen. Met de overheid zelf als problem solver. Eerst bepaal je wat het probleem is. Daarna zorg je dat je het probleem begrijpt en bedenk je er een oplossing voor, en die giet je vervolgens in een aanpak. Dat is het beleid en de maatregelen die daaruit voortvloeien. Die maatregelen voer je uit - binnen een bepaalde tijd en een bepaald budget. En als de maatregelen aan het einde van die beleidsperiode zijn uitgevoerd, dan is ook het probleem opgelost.
ML Ik mis nog de realiteit en de worsteling uit de titel.
GT Precies! Want deze zogeheten ‘rationale aanpak’ werkte mogelijk nog wel in de vorige eeuw. En nog steeds wel als het gaat om een eenvoudig probleem zoals de plaatselijke afvalophaal. Maar schiet tekort in onze moderne wereld die in hoog tempo veel complexer is geworden. Als organisaties zijn overheden niet meegeëvolueerd met die complexiteit. Ze hollen van crisis naar crisis en blijven gericht op simpel system thinking and acting. Ze zetten adviesopdrachten uit die vooral kortetermijnproblemen willen oplossen. Denk aan: zoveel stikstofreductie in 2030, of: 100.000 woningen per jaar. Die ingrepen wekken de illusie dat ze helpen, maar ze ontnemen het zicht op wat feitelijk nodig is: transitie-denken en transitie-doen.
ML Een voorbeeld?
GT Tegenwoordig hebben we het in het sociale domein veel over het multiprobleemgezin – een begrip dat overigens al zo’n twintig jaar wordt gehanteerd, ook door beleidsmakers. Zo’n gezin kampt soms al generaties lang met een combinatie van sociaal-economische en psychosociale problemen. Er is geen werk, er is armoede, gezinsleden hebben psychische problemen, er is een ongezonde leefstijl, er zijn schulden, criminaliteit speelt een rol, kinderen gaan niet naar school, en zo kun je nog even doorgaan.
Die problemen spelen allemaal op elkaar in en zo ontstaan er vicieuze cirkels die zich niet houden aan de grenzen van beleidsterreinen zoals Justitie, Werk en Inkomen, Financiën, Gezondheid en Wonen. Het is niet zo dat de overheid dit niet ziet. Het feit dat we het hebben over multiprobleemgezinnen, getuigt van het inzicht dat het hier gaat om problemen die het individu overstijgen en die je niet los van elkaar moet zien. Maar toch bestaat het beleid nog grotendeels uit projecten, programma’s en nieuwe aanpakken, die allemaal ingrijpen op het thema binnen het eigen beleidsdomein. Want daarvoor ben je als uitvoerend ambtenaar aan zet. Zo krijg je een wirwar aan interventies – van het programma ‘Scheiden zonder schade’ tot ‘Zorg voor de jeugd’ tot ‘Kansrijke start’ – die langs elkaar heen werken of elkaar in de weg lopen, en waar het betreffende gezin gek van wordt.
Download het gehele interview hieronder.