Volgens Mintzberg zijn organisaties uit vijf structuur-elementen/bouwstenen op te bouwen. Deze zijn: operationele kern, strategische top, lijnmanagement en technische staf aan de ene en de dienstverlenende staf aan de andere kant.
Deze vijf structuurelementen kunnen zowel betrekking hebben op een productdivisie als op een ontwikkelafdeling; op een ministerie als op een regiokantoor.
De operationele kern
De mensen in een organisatie die bezig zijn met het primaire proces, rechtstreeks gericht op het realiseren van de eindresultaten (diensten of producten), vormen de operationele of uitvoerende kern.
De taken hiervan zijn:
-
het verwerven van de input
-
het transformeren van input in output
-
het distribueren van de output en ook
-
het onderhouden van het transformatieproces
Voorbeelden van medewerkers die tot de operationele kern gerekend dienen te worden zijn machineoperateurs, verkopers, adviseurs, verplegers, architecten en paspoortcontroleurs.
De strategische top
De strategische top zorgt ervoor dat:
-
de organisatie doelstellingen heeft
-
de medewerkers in de organisatie die doelen nastreven
-
de medewerkers in de organisatie tegemoet komen aan de wensen en verlangens van hen die de organisatie sturen
De taken van de mensen die deel uitmaken van de strategische top zijn dan ook:
- doelen stellen
- strategie bepalen
- en boundary control
Het lijnmanagement
De dagelijkse leiding en de verbinding tussen de strategische top met de operationele kern wordt door het lijnmanagement uitgevoerd. Dit fungeert daardoor als een versterker (en soms als vervormer en vertrager) en in een enkel geval als ‘verstopper’ in twee richtingen.
De technische staf
De technische staf oefent invloed uit op de operationele kern. Zij trekt mensen aan en leidt ze op, ordent, standaardiseert, begroot, plant en verandert het werk van de operationele kern. Aan haar adviserende positie ten aanzien van de strategische top ontleent zij haar formele en informele bevoegdheden. Voorbeelden: productieplanning, bedrijfsmechanisatie, de afdelingen personeel en logistiek.
De dienstverlenende staf
Diensten die indirect het werk van de overige vier elementen beïnvloeden en ondersteunen, zoals juridische zaken, research, public relations en huishoudelijke dienst, behoren tot de dienstverlenende of ondersteunende staf. Een kenmerk van deze diensten is dat ze in principe ook van buiten ingehuurd kunnen worden.
De zeven structuurconfiguraties
Met gebruikmaking van de structuurelementen kunnen nu de zeven meest voorkomende mengvormen van organisatiestructuren ideaaltypisch worden beschreven:
-
de eenvoudige structuur
-
de machinebureaucratie
-
de professionele bureaucratie
-
de divisiestructuur
-
de adhocratie
-
de missionaire structuur
-
de politieke arena
De eenvoudige structuur
Het kenmerk van de eenvoudige structuur is dat de bouwstenen nog maar weinig gedifferentieerd zijn. Het bepalende structuurelement in deze structuurvorm is de strategische top. Coördinatie vindt veelal plaats door direct toezicht.
Voorbeelden
De volgende typen organisaties hebben vaak een eenvoudige structuurvorm:
-
de brandweer
-
een sekte
-
een zangkoor
-
een pioniersorganisatie
Kenmerken
Een eenvoudige organisatiestructuur heeft vaak de volgende kenmerken:
-
weinig specialisatie
-
eenvoudig, informeel en flexibel
-
ondernemend
-
een hoog opleidingsniveau van alle medewerkers is niet nodig
-
denken in acties; weinig planning
-
centralistisch
Kwetsbaarheid
Een eenvoudige organisatiestructuurvorm is kwetsbaar door het gebrek aan evenwicht tussen strategie en realisatie.
De machinebureaucratie
Het kenmerk van de machinebureaucratie is dat in dit type organisatie de routines overheersen. Het bepalende structuurelement in deze structuurvorm is dan ook de technische staf. Coördinatie in een machinebureaucratie vindt plaats door standaardisatie van werkprocessen.
Voorbeelden
De volgende typen organisaties hebben vaak de vorm van een machinebureaucratie:
-
een distributiebedrijf
-
een organisatie voor massaproductie
-
een leger in vredestijd
-
een grote dienstverlenende organisatie
Kenmerken
Een machinebureaucratie heeft vaak de volgende kenmerken:
-
vergaande opsplitsing van taken
-
veel planning en controle (management by numbers)
-
verticale centralisatie
-
vooral functioneel georganiseerd
-
gericht op zekerheid en veiligheid
Kwetsbaarheid
Een machinebureaucratie is kwetsbaar door beheersingsobsessie en overheadproblemen (niet effectief, wel efficiënt).
De professionele bureaucratie
Het kenmerk van de professionele bureaucratie is dat in dit type organisatie de primaire processen door professionals worden uitgevoerd. Het bepalende structuurelement in deze structuurvorm is dan ook de operationele kern. Coördinatie in een professionele bureaucratie vindt plaats door standaardisatie van vaardigheden.
Voorbeelden
De volgende typen organisaties hebben vaak de vorm van een professionele bureaucratie:
-
een ingenieursbureau
-
een advocatenkantoor
-
een beleidsafdeling
-
een onderzoeksinstelling
Kenmerken
Een professionele bureaucratie heeft vaak de volgende kenmerken:
- complexe routinematige taken
- specialisatie: piazza organisatie
- weinig geformaliseerde planning en control
- het administratief systeem regelt de afhankelijkheden tussen de specialismen.
Kwetsbaarheid
Een professionele bureaucratie is kwetsbaar door ideologische conflicten en misbruik van de professionele autonomie.
De divisiestructuur
Het kenmerk van de divisiestructuur is de diepe gelaagdheid. Het bepalende structuurelement in deze structuurvorm is dan ook het lijnmanagement. Coördinatie in een divisiestructuur vindt plaats door standaardisatie van output.
Voorbeelden
De volgende typen organisaties hebben vaak een divisiestructuur:
-
een multinational
-
een ministerie
-
een EU- of UN-organisatie
Kenmerken
Een divisiestructuur heeft vaak de volgende kenmerken:
-
een vooral marktgerichte structuur
-
grote divisionele zelfstandigheid
-
sturing op basis van divisieresultaten
-
weinig afhankelijkheden tussen divisies
Kwetsbaarheid
Een divisiestructuur is kwetsbaar door identiteitsproblemen en door ‘staat in de staat’-gedrag.
De adhocratie
Het kenmerk van de adhocratie is de grote beweeglijkheid. Het bepalende structuurelement in deze structuurvorm bestaat uit de grote kerndeskundigen. Coördinatie in een adhocratie vindt plaats door onderling overleg.
Voorbeelden
De volgende typen organisaties hebben vaak een adhocratie:
-
een denktank
-
een researchgroep
-
een expeditie
Kenmerken
Een adhocratie heeft vaak de volgende kenmerken:
-
veel horizontale relaties
-
taakgericht
-
flexibel
-
multidisciplinair, zeer specialistisch
-
groot onderling vertrouwen en respect
Kwetsbaarheid
Een adhocratie is kwetsbaar door continuïteitsproblemen en het primaat van effectiviteit boven efficiëntie.
De missionaire structuur
Het kenmerk van organisaties met een missionaire structuur is de door iedere medewerker onderschreven bestaansgrond ervan. Het bepalende structuurelement in deze structuurvorm is diffuus en kan overal uit bestaan. Coördinatie in een adhocratie vindt plaats door standaardisatie van waarden en normen.
Voorbeelden
De volgende typen organisaties hebben vaak een missionaire structuur:
-
een verzetsorganisatie
-
een ideële organisatie
-
een belangenorganisatie
Kenmerken
Een missionaire structuur heeft vaak de volgende kenmerken:
-
een krachtige ideologie
-
een grote overlap tussen organisatie- en persoonlijke doelen
-
theoretisch bestaat er een grote mate van vrijheid
-
beperkt door expliciete waarden, normen en tradities
Kwetsbaarheid
Een organisatie met een missionaire structuur is kwetsbaar door isolatie dan wel door assimilatie.
De politieke arena
Het kenmerk van de politieke arena is de voortdurende interne coalitievorming. Het bepalende structuurelement in deze structuurvorm is wisselend maar opportuun. Coördinatie in een politieke arena vindt plaats door het spel om de informele macht.
Voorbeelden
De volgende typen organisaties hebben vaak een politieke arena als structuurvorm:
-
een verkooporganisatie
-
een politieke partij in verkiezingstijd
-
een bestuur van een maatschappelijke instelling
Kenmerken
Een organisatie met de structuurvorm van de politieke arena heeft vaak de volgende kenmerken:
-
weinig stabiliteit
-
veel conflictueuze situaties
-
wisselende coalities
-
vrijheid in gebondenheid
Kwetsbaarheid
Een organisatie met de politieke arena als structuurvorm is kwetsbaar door instabiliteit.
Bron: Mintzberg, H., The structuring of organisations, Prentice Hall, 1979