Is narcisme een uiting van de tijdgeest, is het gezond of ongezond, zien we narcisme terug bij managers en hoe gaan we ermee om binnen ons team en organisatie?
Deze en andere vragen, en antwoorden, passeren de revue tijdens een netwerkbijeenkomst van de management community van TwynstraGudde over narcisme.
Dit artikel is gebaseerd op de presentatie van Coen Aalders tijdens een bijeenkomst van de management community van TwynstraGudde op 4 juli 2025. Dit is een community van junior, medior en senior managers en managers in opleiding, al dan niet verbonden aan TwynstraGudde. Doel is inspiratie en uitwisseling van kennis en ervaring. Managers van verschillende organisaties die vaak aan dezelfde vraagstukken werken, versterken elkaar.
Coen Aalders is leiderschapsadviseur, executive coach en interim manager in publieke organisaties, schrijft op the zeitgeist review en is verbonden aan het Nelles Instituut.
Tijdgeest
Narcisme was al in de 16e eeuw bekend. De Italiaanse kunstschilder Caravaggio bijvoorbeeld schilderde Narcissus, een figuur uit de Griekse mythologie, die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Narcisme is nog steeds een belangrijk onderwerp. ‘Het is een symptoom van onze moderniteit,’ stelt Aalders. ‘Mensen hebben een diep verlangen om ergens bij te horen. Ze hebben een gelijksoortige persoon nodig om zichzelf in een groep oké te voelen. Bovendien wil het ego, dat sinds de individualisering centraal staat, zich gezien weten. Dus willen mensen zich steeds nadrukkelijker profileren. Social media versterken dat. Ze zijn een duidelijk symptoom van het ego dat uiting zoekt en zich wil profileren. Dat maakt de kans op narcisme groter dan vroeger.’
Ego zoekt uiting
De vraag is of er nu meer narcisten zijn, ‘want iedereen heeft het over een narcist waar ze last van hebben,’ zegt Aalders. ‘Eigenlijk heeft iedereen narcistische kenmerken en kan narcistisch gedrag vertonen. Maar dat betekent niet dat je een psychologische aandoening hebt volgens DSM5.’ Volgens dit handboek van psychische aandoeningen is narcisme een mentale ziekte. Aalders spreekt liever van gezond en ongezond narcisme. ‘Ongezonde narcistische leiders kenmerken zich onder andere door een groots beeld van zichzelf, vaak los van de realiteit. Maar ondanks hun zelfverzekerde uiterlijk zijn ze erg onzeker en zeer gevoelig voor kritiek. Ze zoeken voortdurend bevestiging en worden destructief als ze die niet krijgen. Ongezonde narcisten kunnen zich niet inleven in de ander en manipuleren anderen om hun eigen doelen te bereiken.’
Verliefd op zichzelf
Opvallend is dat de narcist het altijd over zichzelf heeft. Aalders: ‘Een narcist is verliefd op zichzelf en snapt niet dat anderen last hebben van zijn gedrag. Hij zegt altijd: ‘Ik heb geen probleem, het komt door de buitenwereld’. Je hebt mensen die succesvol zijn en denken dat het aan zichzelf ligt. En je hebt mensen die niet succesvol zijn en denken dat het aan de ander ligt. Wie dus wel reflectief over zichzelf kan praten, is eigenlijk geen echte narcist’.
Gezonde narcisten
Er zijn ook positieve kenmerken van narcisme, stelt Aalders: ‘Gezonde narcisten hebben een sterk gevoel van eigenwaarde en veel zelfvertrouwen. Dat helpt om doelen na te streven en effectief leiding te geven. Door een realistisch zelfbeeld zijn ze zich bewust van hun sterke en zwakke punten, kunnen ze zich inleven in anderen en waarderen ze feedback. Gezonde narcisten zijn veerkrachtig. Ze herstellen snel van tegenslagen en staan open voor groei. Belangrijk is ook hun evenwichtige ego. Ze genieten van erkenning, maar hebben geen constante bewondering nodig’.
Figuur 1. Gezond en ongezond narcisme
Ego is ambivalent
Het ego is dan ook ambivalent, benadrukt Aalders. ‘Het ego dacht altijd zelfstandig en autonoom te zijn, maar voelt zich steeds meer afhankelijk van externe goedkeuring. In elke narcist zit dan ook, hoe grandioos de buitenkant ook is, een kwetsbaar jongetje of meisje. Juist een aansprekende, overtuigende buitenkant neerzetten, is bij uitstek voor interim managers, met weinig tijd om kennis te maken en zich te bewijzen, een kwaliteit die ze moeten ontwikkelen. Maar die kwaliteit heeft dus zijn prijs. Die ambivalente boodschap voelt iedereen, omdat de samenleving ermee doordrenkt is. Overal hoor je: wees jezelf, maar ook: wees succesvol. In dat spanningsveld leven we allemaal.’
Masculiene en feminine kenmerken
In Aalders’ ogen is ook sprake van mannelijk en vrouwelijk narcisme. Hij legt uit: ‘Bij mannelijk narcisme zie je vaak openlijke superioriteit, dominantie, recht op iets, ambitie, competitiviteit en vaak fysieke agressie. Vrouwelijk narcisme is vaak verborgen, zoals emotionele manipulatie, afgunst, zelfopofferende helper, stille lijdster, passief-agressief gedrag. Of denk aan relaties en uiterlijk inzetten om bevestiging te krijgen.’ Volgens Aalders vertoont mannelijk narcisme vaker het ‘klassieke, grandioze narcistische gedrag. Charmant, arrogant, op zoek naar bewondering, strevend naar een hoge status. Vrouwelijk narcisme brengt narcistische eigenschappen meer tot uiting via sociale dynamiek, zoals relationele agressie of queenbee-gedrag’.
Omgaan met narcist
Omgaan met iemand met narcistische trekken is lastig, benadrukt Aalders. ‘De ene optie is niets doen en anticiperen op het gedrag, de andere optie is een grens definiëren. Ga niet polderen met een narcist en doe geen water bij de wijn. Dat werkt niet en is een verloren strijd. De narcist is niet gevoelig voor aanspreken, maar wel voor consequenties, zoals het effect op status en identiteit. Speel niet mee door aantrekken of afstoten en word niet defensief. Kortom, hou het kort.’
Verder lezen
- Kijk ook op de website van TwynstraGudde over de management community.