Het lijkt er wel eens op dat mensen die macht hebben, dat liever niet toegeven. Alsof het verwerpelijk is om macht te hebben. Maar zonder macht beweegt er niks. Het boek van Mauk Mulder maakt dat weer eens helder.
Al enkele decennia geleden schreef Mulder het min of meer Nederlandstalige standaardwerk over macht (met als centrale theorie de ‘machtsafstandreductie theorie’).
De minder machtige maakt de machtige
Mulder stelt: er zijn machtsverschillen en zonder macht beweegt er niks. Macht is noodzakelijk en vaak nuttig. Wat verstaat Mulder eigenlijk onder macht? Hij definieert macht als ’een relatie tussen ten minste twee individuen of groepen waarin de één richting kan geven aan het gedrag van de ander of dit gedrag kan bepalen, en wel meer dan omgekeerd.’
Macht is een relatie, en dat betekent dat dus ook de minder machtige mensen bepalen hoe de relatie in elkaar steekt – door wat ze doen en door wat ze laten. Uiteraard drukken de machtigen meer hun stempel op de relatie, maar zij kunnen niet zonder die ander of anderen die minder macht hebben. De minder machtigen maken de machtigen.’ Anders gezegd, de eigenschappen van de machtige zijn niet voor 100 procent beslissend. Macht is een relatie waarvan de minder machtige deel uitmaakt.
Wat onderscheidt volgers van leiders?
Er zijn allerlei theorieën over de eigenschappen waarmee leiders zich onderscheiden van volgers. Machtige mensen beschikken over een hoge mate van intelligentie, en dan vooral over sociale intelligentie. Ze beschikken ook over communicatieve vaardigheden, zowel verbaal als non-verbaal. Machtige mensen zijn ook goede toneelspelers (ze laten vaak hun twijfels niet zien). Ze hebben ook een machtsattitude: ze zijn geconcentreerd op macht en machtsuitoefening.’
Expertmacht kent soms geen grens
Er zijn meerdere bronnen van macht (sanctiemacht, formele macht, model of identificatiemacht). In de kenniseconomie zou het vooral om expertmacht moeten gaan. Dit is de macht die, in termen van Mulder, gebaseerd is op de perceptie van de minder machtige dat de ander het beter weet of beter kan. Formeel omschreven: de minder machtige schrijft aan de machtige meer relevante kennis en/of capaciteiten toe dan aan zichzelf.
De grootste valkuil voor de expert is overmoed: Expertmacht begint op een bepaald gebied, waarna het zich uitbreidt naar andere gebieden die weinig gemeen hebben met de oorspronkelijke activiteit. Een attitude van groeiend zelfvertrouwen van de machtigen en soms een erg naïeve afhankelijkheidsattitude van de volgelingen vormen de grondslag voor dergelijk gedrag. Zoals Mulder het in een terzijde opmerkt: expertmacht doorbreekt vaak de formele machtsrelaties.
Stellingen over macht
Mulder heeft zijn opvattingen over macht verwoord in een aantal stellingen:
-
De fundamentele machtsdrijfveer: Individuen manifesteren in hun interactie met anderen een drijfveer om macht uit te oefenen
-
De neerwaartse machtsdrijfveer: Machtigen manifesteren in hun interactie met anderen een drijfveer om hun macht te behouden, het machtsverschil met minder machtigen te handhaven of, zo mogelijk, te vergroten
-
De verslaving van de duurzaam machtigen: Hoe groter het machtsverschil tussen machtigen en minder machtigen, des te sterker is de neerwaartse machtsdrijfveer tot machtshandhaving en machtsvergroting
-
De opwaartse machtsdrijfveer: Individuen manifesteren in hun interactie met een machtiger persoon een drijfveer om het machtsverschil tussen henzelf en de machtige te verkleinen en, als het kan, op te heffen
-
De milde neerwaartse machtsdrijfveer: Als machtigen in hun speelveld geconfronteerd worden met machtklimmers die dichtbij in macht gekomen zijn, stellen zij zich positief op, mits ze hen niet als bedreigend ervaren
-
De keuze voor onderwerping aan de machtige: Wanneer een groep in een crisis verkeert, is krachtig leiderschap nodig, dat macht kan uitoefenen
-
De menselijke rechtvaardigingsobsessie over macht: Machtigen hebben een obsessieve behoefte om hun macht te rechtvaardigen, door te verwijzen naar nobele principes, normen en waarden.
Bron: De logica van de macht, Mauk Mulder, Scriptum (2004)